امروزه رقابت‌های بزرگ جهانی، دیگر فرصت تحقیقات و پژوهش‌های پایه‌ای را از بسیاری از صنایع گرفته است. به همین دلیل شرکت‌ها مجبور هستند که فقط به تحقیقات مورد نیاز دست بزنند. در واقع پیمانکاران بزرگ حوزه نفت، به دلیل ماهیت اجرایی ممکن است توان کمتری را به تحقیق و توسعه محصولات و فرایندهای فناورانه، اختصاص دهند.

با این همه، شرکت‌های بزرگ حوزه نفت و گاز، به شدت به نتایج این تحقیق نیاز دارند، یکی از دلایل این نیازمندی، قاعده سودآوری محصول نفت و گاز با استفاده از فناوری است. بر اساس این اصل، شرکت‌های بزرگ، بین‌المللی همواره سعی می‌کنند، با استفاده از فناوری‌های مدرن، نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی را، با قیمت تمام شده کمتری به بازار عرضه کنند.

این مسئله به آنها قدرت مانور و رقابت‌پذیری قابل توجهی می‌دهد. در صورتی که شرکت‌های داخلی نتوانند خود را با این آهنگ روزافزون رشد فناوری، هماهنگ کنند و بر روش‌های سنتی و قدیمی، اصرار، ورزند، ممکن است نتوانند دیگر محصولات خود را با یک قیمت رقابتی به بازار عرضه کنند. این مسئله باعث می‌شود در مسائلی مانند تحریم و ایجاد تغییرات عمده در نرخ ارز، چالش ایجاد شود.

توسعه فناورى درصنعت نفت در دورهای مختلف، با روند متفاوتی پیگیری شده است، برای مثال، شرکت‌های بزرگ جهانی در دهه 80 میلادی، فعالیت‌های خود را در عرصه تولید فناوری کاهش دادند و ترجیع دادند تا این فناوری را از دیگران خریدار کنند.

بر این اساس باید دید که کدام مدل تولید فناوری برای شرکتهای بزرگ ایرانی فعال در این صنعت، مناسب‌تر است. با توجه به نیاز فوری صنعت نفت و گاز به طیف وسیعی از محصولات و موادی که بیش از این از خارج تامین می‌شد، ضروری بود که شرکت‌های دانش‌بنیان، در این عرصه فعال شوند.

صنعت نفت نمی‌توانست، منتظر راه‌اندازی و تقویت فعالیت واحدهایR&D  شرکت‌های بزرگ بماند. با حمایت، نهادهای مانند معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، در حال حاضر صدها شرکت و استارتاپ فعال در حوزه صنعت نفت و گاز مشغول به کار هستند.  انجام اقداماتی مانند ایجاد بازار محصولات فناورانه حوزه نفت و گاز و برگزاری ده‌ها رویداد کارآفرینی در این حوزه نیز توانسته است به رونق بیشتر نوآوری در این صنعت یاری رساند.

با این حال هنوز محصولات و تجهیزات عمده‌ای وجود دارد که نیازمند بومی‌سازی هستند. حلقه مفقوده این زنجیره، عدم آشنایی برخی از صنایع و کارخانجات بزرگ حوزه نفت و گاز با توانایی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور است. به دلیل همین عدم آشنایی، برخی از این شرکت‌های بزرگ در مورد سرمایه‌گذاری بر روی طرح‌های دانش‌بنیان دچار تردید می‌شوند.

می‌توان گفت که زیست‌بوم نوآوری صنعت نفت و گاز وارد مرحله دوم از حیات خود شده است. در مرحله اول بازیگران عمده زیست‌بوم و شرکت‌های دانش‌بنیان موثر تشکیل شد و حال همزمان با گام دوم انقلاب باید مرحله دوم حیات زیست‌بوم نیز آغاز شود.

در مرحله دوم باید یک جهاد ملی برای ایجاد جهش در بومی‌سازی محصولات فناورانه حوزه نفت و گاز صورت گیرد. تمامی ارگان‌ها و سازمان‌ها باید در این خصوص با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری همکاری کنند و توان خود را به تقویت ارتباط میان شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع بزرگ نفت و گاز معطوف کنند.

در صورتی که این ارتباط به صورت علمی و درست تقویت شود، می‌توان امید داشت که صنعت مهم و راهبردی نفت و گاز در کشور، از هر گونه نیازی به خارج از کشور بی‌نیاز شود. در صورتی که صنایع و واحدهای تولیدی بزرگ در این صنعت به وسیله قانون موظف شوند تا بخش کوچکی از بودجه سالانه خود را به توسعه طرح‌های فناورانه اختصاص دهند، می‌توان انتظار داشت که صدها طرح موفق نوآورانه در این عرصه با موفقیت به مرحله تولید و تجاری‌سازی برسد.

*مدرس دانشگاه و فعال فناور در حوزه صنعت نفت